هدایت تحصیلی چیست؟
هدایت تحصیلی که در بیان عامه انتخاب رشته یا هدایت تحصیلی شغلی یا راهنمایی تحصیلی شغلی نامیده میشود. در منابع مختلف دارای معانی متفاوتی است. هدایت تحصلی فرایندی است که طی آن داوطلبان رشته‌های موردعلاقه خود را جهت ادامه تحصیل در مقطع بالاتر انتخاب می‌کنند (پرند، یادگار زاده؛ مقیمی، خدایی، رنگین،1390). یا هدایت تحصیلی فرایندی است منظم و همه‌جانبه به‌منظور کمک به دانش‌آموز در انتخاب شاخه و رشته تحصیلی حرفه‌ای متناسب با استعداد، علاقه و … و نیازها و امکانات جامعه (پودمان تجویزی،1396).
OECD عنوان میکند:
راهنمایی شغلی تحصیلی خدمات و فعالیتی است مستمر .به‌منظور کمک به افراد، در هر سن و هرلحظه از زندگی آنها، برای انتخاب فعالیت‌های آموزشی، تحصیلی و شغلی و مدیریت شغل آنها . این فعالیت‌ها ممکن است به‌صورت فردی یا گروهی؛ رودررو یا راه دور (مانند خدمات مبتنی بر وب)انجام شود .
لاپان، گیبسون و سان(2017) هدایت تحصیلی شغلی را فرایند تجهیز دانش‌آموزان به دانش، مهارت، ارزش‌های لازم برای تصمیم‌گیری میداند. که در هر مرحله تحصیل و انتقال موفقیت‌آمیز از مدرسه به تحصیلات یا کار بعدی در سرتاسر زندگی کاربرد دارد. ومی‌تواند تأثیر مثبتی بر کیفیت تصمیمات شغلی و تحصیلی دانش‌آموزان، عملکرد تحصیلی آنها و درنهایت جو کلی مدرسه بگذارد.
عنایت به ماده 1 آیین‌نامه، هدایت تحصیلی، فرایند ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به دانش‌آموزان برای آشنایی با استعدادها، علایق، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خویش است. این کار از طریق مشاوره فردی، گروهی، ارزیابی‌ها، مصاحبه با والدین و تکمیل چک‌لیست‌های مربوط ازیک‌طرف و شناخت شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی، حرف و مشاغل موردنیاز جامعه از طریق ارائه بروشورها، بولتن‌ها، اطلاعات آماری از مشاغل و نیازهای جامعه انجام میشود( آیین نامه هدایت تحصیلی، 1396).
تاریخچه هدایت تحصیلی –شغلی
هدایت تحصیلی شغلی از ابتدای پیدایش خود تاکنون مراحل متعددی را پشت سر گذاشته است. فارنیس(2017) این مراحل را در 4 مرحله خلاصه نموده است:
1-منشأ و مبدأ
قبل از قرن 19 اشکال کمی از هدایت تحصیلی شغلی برای جویندگان کار وجود داشت. درواقع پیش‌تر از آن به هدایت شغلی هدایت حرفه‌ای می گفتند و بیشتر چشم‌اندازهای شغلی بر اساس نظرات خانواده، دوستان و حتی کلیسا بود. در قرن 20 به دلیل افزایش مهاجران و درنتیجه نیاز به سازمان‌دهی آنها برای یک شغل، مشاوره شغلی رونق گرفت.
2-جنبش راهنمایی شغلی
جنبش راهنمایی تحصیلی پیشگام مشاوره شغلی بود. جنبش راهنمایی شغلی در سال 1907 آغاز گردید زمانی که پدر راهنمایی شغلی فرانک پارسونز[7] اولین روش‌شناسی راهنمایی حرفه‌ای را دایر کرد. در 1908 او دفتر حرفه‌ای خود را باهدف کمک به مردم برای کشف اینکه میتوانند چه شغلی را انتخاب کنند ایجاد کرد. نظریه او در ابتدا بر بهبود شرایط کار سپس بر نیازهای کارگران تأیید داشت. روش پارسونز متمرکز بر ایجاد هماهنگی بین استعدادها و مهارتها با علایق ورغبتها بود که درنهایت منجر به شغل مناسب برای فرد میگشت.
3-اواسط قرن 20
در اواسط قرن بیستم تغییرات زیادی در نیروی کار ایجاد گشت که به‌تبع آن تغییر در جریان مشاوره شغلی صورت گرفت. با پایان جنگ جهانی دوم زنان و سربازان بیشتری با سطح تحصیلات بالاتری وارد نیروی کار گشتند. توسعه صنعت انواع جدیدی از مشاغل و نیازها با مهارت‌های ویژه را ایجاد کرد. لذا دولت‌ها تأکید بیشتری بر راهنمایی تحصیلی و شغلی با اعمال مختلفی مانند اقدامات تحصیلی –شغلی و اقدامات فرصت‌های تحصیلی کردند.
4-قرن معاصر
اگرچه نوع مشاغل در قرن گذشته به‌طور قابل‌توجهی تغییر کرده است برخی از اصول راهنمایی حرفه‌ای همچنان پابرجاست. در قرن حاضر بر شناخت استعدادها و مهارت‌های فردی و علایق، یادگیری درباره فرصت‌های شغلی و نیازمندی‌ها تأکید میگردد. امرزه هدایت تحصیلی شغلی یک فرایند مستمر است میگردد که سن در آن ملاک شاخص نیست. و تأکید بیشتر بر خود فرد در کار و ایجاد تعادل بین زندگی و کار است.
مزایای هدایت تحصیلی شغلی
اگرچه هدایت تحصیلی شغلی در درجه اول به فرد مربوط است. اما شواهد نشان میدهد که هدایت تحصیلی و شغلی ازلحاظ اجتماعی و اقتصادی نیز مزایای مهمی دارد.
شواهد نشان‌دهنده کارآمدی هدایت تحصیلی و شغلی در سه حوزه:1- بازار کار؛2-نظام در آموزشی،3- عدالت و برابری اجتماعی است (هولی و دود،2015). هولی و دود (2015) در تحقیق خود نتایج فردی، و اقتصادی هدایت تحصیلی شغلی را در شکل زیر خلاصه کرده اند.
مزایای فردی و اقتصادی هدایت تحصیلی شغلی
محققان بر این باورند که راهنمایی و هدایت تحصیلی شغلی نقش فراوان و مهمی در هدفهای کلی آموزش‌وپرورش و بازار کار دارد . باعث افزایش علاقه افراد به تحصیل و آموزش و همچنین افزایش مشارکت آنان در یادگیری رسمی و غیررسمی میشود . از طریق تجهیز دانش‌آموزان به مهارت‌های تصمیم‌گیری بهتر و آگاهی از فرصت‌های یادگیری آنها را قوی‌تر می‌سازد ( لیون، 2015). باعث افزایش اکتشاف شغلی و فعالیت‌های جستجوی شغلی بین جویندگان شغل میشود. لذا وسیله مفیدی برای کاهش بیکاری از طریق آگاه‌سازی افراد از ضعف‌ها و بهبود توانایی‌های خود و جستجوی انواع جدید شغل در مناطق مختلف است (بیش، هاگس و باوس،2010).
ویتز و فریتول(2008) معتقدند که هدایت شغلی از آموزش و یادگیری مادام‌العمر حمایت میکند. منابع انسانی را برای حمایت از رشد اقتصادی ملی و فردی توسعه میدهد . عدالت اجتماعی را ترویج میدهد.
در برخی از کشورها مانند فنلاند، آلمان و نروژ، اعتقاد بر این است که هدایت تحصیلی شغلی مناسب عامل مهمی در یکپارچگی اجتماعی مهاجران و اقلیت‌های قومی از طریق ایجاد توازن میان آنها است. افراد محروم و ناکارآمد را جمع‌آوری نموده . با به‌کارگیری آنها در اشتغال مناسب به رشد بازار کار کمک میکند. حضور زنان در نیروی کار را افزایش میدهد و مسئله تبعیض جنسیتی در بازار کار را کاهش دهد(OECD، 2014).
اهداف هدایت تحصیلی شغلی
اهداف هدایت تحصیلی شغلی عبارتند از:
1-شناسایی استعداد، توانایی، علاقه و ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان
2- کمک در انتخاب آگاهانه رشته تحصیلی
3- انتخاب مسیر آینده شغلی و حرفه‌ای دانش‌آموزان
4- کمک به هدایت متوازن دانش‌آموزان به شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی بر اساس سیاست‌های ابلاغی کشور (آیین‌نامه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان،1395). بنا به نظر کیت (2014) هدف هدایت تحصیلی شغلی: پرورش دانش‌آموزان خودآگاه، خودگردان و ایجاد مهارت‌های زندگی برای یادگیری و آموزش مداوم؛ تواناسازی دانش‌آموزان برای کشف فرصت‌های شغلی و تحصیلی آر طریق ارائه اطلاعات دقیق و جامع، قدردانی از ارزش همه شغل‌ها و فهم چگونگی کمک آنها در عملکرد بهینه جامعه؛ تجهیز دانش‌آموزان با مهارتها و ابزارهای گوناگون برای درگیر کردن والدین و سایر افراد بانفوذ مسیر شغلی است.
مراحل انتخاب رشته تحصیلی- شغلی
به عقیده پارسونر انتخاب شغل با عوامل بسیار گسترده و وسیعی بستگی داردکه از بین آنها میتوان سه مرحله زیر را نام برد:1- شناسایی کامل از توانایی ها، استعدادها ، رغبتها و محدودبتهای فرد،2- شناسایی مشاغل متعدد و آگاهی از عواملی که به موفقیت و رضایت شغلی منجر میشود،3- ایجاد سازش منطقی بین خصوصیات شخصی وو شرایط شغلی که به موفقیت و رضایت شغلی خواهد انجامید. اعتقاد بر فردشناسى در الگوی پارسونز، موجب تهيه تدريجى ابزار سنجش و آزمون‌هاى عينى گرديد (شفیع آبادی، 1392؛ص:23). پودمان هدایت تحصیلی شغلی سه گام را برای انتخاب رشته تحصیلی شغلی پیشنهاد کرده است:
گام اول : تعیین هدف های تحصیلی شغلی – كه پیش نیاز شناخت خود و ابعاد آن است شامل:
1 -استعداد و مهارت ها؛ 2-علائق ؛ 3- ویژگی های شخصیتی ؛ 4- ارزش ها ؛ 5- امکانات و محدودیت های خود
گام دوم : شناسایی راههای رسیدن به هدفهای تحصیلی –شغلی که،پیش نیاز شناخت فرصت ها و امکانات تحصیلی شغلی موجود در جامعه و مقایسه آنها با یکدیگر از ابعاد مختلف شامل :
شناسایی شاخه ها ، زمینه ها و رشته های تحصیلی مرتبط با شاخه ها.
آشنایی با اهداف شاخه های تحصیلی.
شناخت بضوابط ورود به هر یک از شاخه ها و رشته ها.
درک درست نحوه ادامه تحصیل درهر یک از شاخه ها.
شناخت رشته های دانشگاهی مرتبط با رشته ها ی دبیرستانی.
شناخت و آشنایی با مشاغل مرتبط با رشته های دبیرستانی و دانشگاهی.
چشم انداز آینده رشته ها –توجه به بازار کار ، نیازهای جامعه و رابطه بین عرضه و تقاضا.
آشنایی با مسئولیت ها و وظایف مشاغل مختلف و توانائی های ضروری و مورد نیاز مشاغل و رشته های مختلف.
آشنایی با نقش شغل در زندگی فردی و اجتماعی.
گام سوم : تصمیم گیری و انتخاب رشته تحصیلی شغلی(پودمان هدایت تحصیلی ،1396).
ملاکهای هدایت تحصیلی از سال 1397 تا کنون
35 امتیاز نتایج نمرتا پایه هفتم و هشتم و نهم
65 امتیاز بررسی های مشاوره ای ( شامل آزمونهای توانایی ادراک شده15 امتیاز، رغبت عمومی 15 امتیاز، نظر خواهی از دانش اموز10 امتیاز، نظر معلمان 10 امتیاز، نظر والدین 5 امتیاز، نظر مشاور 5 امتیاز).
در این سال آزمون توانایی جانشین آزمون استعداد و آزمون رغبت عمومی – اختصاصی جایگزین رغبت استرانگ با همان امتیاز15 -15 گردید و فرم نظرسنجی والدین و دانش‌آموزان تغییر شکل داد و همه معلمان باید در نظرسنجی شرکت می‌کردند. علاوه بر این تمام کارهای هدایت تحصیلی به‌صورت الکترونیکی صورت گرفت.
سخن پایانی
در این مقاله به معرفی هدایت تحصیلی و تعریف آن پرداختیم. هدایت تحصیلی فرایندی است که در ان دانش آموزان میتواند خود و مسیر شغلی خود را بهتر بشناسند و بتوانند رشته و خود را مشخص کنند.
برگرفته از پایان نامه دکتری:هنجاریابی و اعتبار یابی ازمون استعداد بارت برای هدایت تحصیلی دانش اموزان پایه سوم راهنمایی(متوسطه اول)